Próchnica to choroba, z którą borykali się już starożytni. Współczesny człowiek ma do dyspozycji zdecydowanie więcej narzędzi i środków, dzięki którym może dbać o higienę jamy ustnej. Mimo to szacuje się, że nawet 90% Polaków ma próchnicę, z powodu której cierpią również dzieci. Istotą choroby jest postępująca demineralizacja i uszkodzenie tkanek zębowych, a nieleczona próchnica może prowadzić do utraty zębów (zarówno mlecznych, jak i stałych) oraz ogólnoustrojowych problemów zdrowotnych. Jakie są przyczyny próchnicy zębów mlecznych i stałych? Jak rozpoznać próchnicę i jak ją leczyć?

Próchnicy zębów – przyczyny i dane statystyczne

Próchnica uznawana jest za chorobę społeczną, która dotyczy w równym stopniu kobiet, mężczyzn i dzieci. Wyższy wskaźnik zachorowań na próchnicę występuje w tych społeczeństwach / społecznościach, które spożywają duże ilości produktów zawierających cukier (przede wszystkim tzw. słodyczy) oraz mniejszą wagę przykładają do codziennych rytuałów związanych z higieną jamy ustnej. Ponadto próchnica ma charakter przewlekły i jest zaraźliwa.

Przyczyny próchnicy

Bezpośrednią przyczyną powstania próchnicy jest odkładająca się na zębach płytka bakteryjna, w której skład wchodzą bakterie kwasotwórcze inicjujące rozwój choroby. Pożywką dla bakterii są cukry (węglowodany) – ilość, częstotliwość i czas ich spożywania ma więc ogromne znaczenie w kontekście powstawania i rozwoju próchnicy. Im więcej słodkich przekąsek zjadamy i im dłuższy jest czas, w którym się nimi delektujemy – tym większe ryzyko zachorowania na próchnicę, zwłaszcza jeśli dodatkowo nie dbamy w odpowiedni sposób o higienę jamy ustnej. Na rozwój próchnicy wpływ ma również jakość uwapnienia tkanek zębowych – osoby o słabej jakości tkankach zębowych (zwłaszcza szkliwie) są zdecydowanie bardziej podatne na zachorowanie. Mineralizacja zębów mlecznych i stałych rozpoczyna się już w życiu płodowym, dlatego niezwykle ważne dla kondycji uzębienia dziecka jest zdrowie i odpowiednia dieta przyszłej mamy.

Dane statystyczne dotyczące próchnicy u dzieci

Próchnica jest chorobą, która dotyczy większości społeczeństwa, niezależnie od wieku i płci. Szacuje się, że próchnicę zębów mlecznych, obejmujących średnio 3-4 zęby ma nawet 64% dzieci w wieku 3 lat. Spośród dzieci w wieku 7 lat, posiadających już w większości uzębienie mieszane – u aż 86% stwierdza się próchnicę, która obejmuje około 5 zębów mlecznych. Również ponad 80% dzieci w wieku lat 12 ma zdiagnozowaną próchnicę, która w większości dotyczy minimum 3 zębów stałych. Blisko 94% osiemnastolatków ma próchnicę, która obejmuje średnio 7 (na 32) zębów.

Próchnica zębów mlecznych

Próchnicy zębów mlecznych nie powinno się ignorować, ani lekceważyć! Zepsute zęby mleczne to potencjalnie zepsute zęby stałe oraz problemy związane z wadami zgryzu i wymowy. W przypadku mleczaków bardzo ważna jest profilaktyka, a jeśli ta zawiedzie – szybkie podjęcie leczenia.

Przyczyny próchnicy zębów mlecznych

Do najczęstszych przyczyn wystąpienia próchnicy zębów mlecznych należy zaliczyć: długotrwały kontakt z smoczkiem butelki (mowa tutaj o tzw. próchnicy butelkowej) oraz nieodpowiednią dietę, w której zbyt dużo miejsca zajmują słodycze oraz dosładzane napije i posiłki. Próchnica zębów mlecznych rozwija się również w wyniku przeniesienia bakterii z ust osób dorosłych, przede wszystkim w przypadku nie zastosowania podstawowych zasad higienicznych (oblizywanie smoczków, wspólne korzystanie z łyżeczek itp.), jak i podczas całusów. Ponadto zęby mleczne są zdecydowanie bardziej narażone na negatywne oddziaływanie płytki bakteryjnej ze względu na słabą mineralizację twardych tkanek zęba. Rozwój próchnicy zębów mlecznych może mieć gwałtowny charakter i postępować bardzo szybko, co w części przypadków wiąże się z koniecznością usunięcia ząbków objętych zmianami chorobowymi (zmiany są tak zaawansowane, że niemożliwe jest ich leczenie / wyleczenie). Wyrwany mleczak to żaden problem? Absolutnie nie! Musimy mieć świadomość, że przedwczesna utrata zębów mlecznych może wiązać się z wystąpieniem problemów ortodontycznych w późniejszych latach życia dziecka oraz pojawieniem się nabytych wad zgryzu.

Próchnica wczesna

O próchnicy wczesnej mówimy, gdy choroba pojawia się w niedługim czasie po wyrżnięciu się pierwszych zębów mlecznych. Bakterie próchnicze umiejscowione są na powierzchniach wargowych oraz okolicach szyjki zębowej i atakują kolejno wszystkie zęby, poczynając od siekaczy (te najczęściej wyżynają się jako pierwsze). Próchnica wczesna ma bardzo szybki przebieg, najczęściej w krótkim czasie niszczy niemal całkowicie koronę zęba i miazgę. Jest bardzo trudna w leczeniu, a jej postęp ma charakter stały i często niepohamowany. Czynnikami, które wpływają na rozwój próchnicy wczesnej u dziecka może być jego wczesne ząbkowanie, a także warunki ogólnoustrojowe – zarówno ze strony dziecka, jak i matki (przebieg ciąży, ewentualne choroby, niewłaściwe odżywianie itp.).

Próchnica butelkowa

Próchnicą butelkową określa się chorobę, która atakuje zęby mleczne najmłodszych dzieci. Dotyczy to około 15% maluchów (do 3. roku życia), które w pierwszym okresie swojego życia były karmione butelką. Przyczyną próchnicy butelkowej jest nie sam fakt podawania pokarmu w ten sposób, ale przedłużony czas kontaktu z słodkim mlekiem, kaszkami , czy grysikami, a później np. sokami podawanymi małym dzieciom (powyżej 1. roku życia) w butelce ze smoczkiem. Mowa tutaj zwłaszcza o sytuacjach, w których karmienie smoczkiem wykorzystywane jest do uspokajania dziecka (np. maluch zasypia z butelką), co w efekcie sprawia, że niemowlę i małe dziecko spędza nawet 8 godzin dziennie ze „słodkim” smoczkiem w buzi.

Próchnica zębów stałych u dzieci

Zęby stałe posiadają już dobrze zmineralizowane tkanki twarde zęba, które stanowią zaporę dla bakterii. Nie jest to jednak bariera nie do pokonania. Im więcej płytki bakteryjnej znajduje się na zębach i im więcej jest cukru w naszej diecie – tym szybciej bakterie poradzą sobie z demineralizacją szkliwa, a następnie zajmą zębinę. Dodatkowo przyczyną pojawienia się próchnicy zębów stałych może być próchnica zębów mlecznych – choroba ma bowiem charakter zaraźliwy (bakterie bytujące na zębie mlecznym mogą również zaatakować wyrzynający
się pod nim ząb stały). Na złą kondycję zębów stałych dzieci ogromny wpływ mają nieprawidłowości związane z dbaniem o czystość jamy ustnej (niechlujne, zbyt krótkie i niedokładne mycie zębów, nieużywanie nitki itp.) oraz zła dieta, w której wysokie miejsce zajmują słodycze oraz różnego rodzaju fast foody – w składzie jednych i drugich znajduje się mnóstwo prostych cukrów, będących doskonałą pożywką dla bakterii.

Jak rozpoznać próchnicę u dziecka?

Powierzchnia zdrowego zęba jest biała (o zabarwieniu mlecznym, lekko żółtawym) i błyszcząca. Pierwszą oznaką próchnicy w jamie ustnej dziecka jest pojawienie się na zębie (lub równocześnie kilku zębach) plam próchnicowych, czyli matowych, kredowobiałych, niewielkich zmian. Wraz z postępem choroby – plamy ciemnieją i robią się szorstkie, a ubytek próchnicowy powstaje w wyniku załamania się odwapnionej warstwy zębowej.

Stopień zaawansowania próchnicy zębów

Zaawansowanie próchnicy zębów określa się na podstawie wielkości zmian oraz obszaru, który został nimi objęty:

  • próchnica początkowa – to plamy próchnicowe znajdujące się wyłącznie na szkliwie (zewnętrznej warstwie zęba), to zmiany odwracalne, którym można zaradzić przeprowadzając zabieg remineralizacji szkliwa;
  • próchnica powierzchniowa – to sytuacja, w której doszło już do demineraliazacji szkliwa i w jej wyniku pojawił się płytki ubytek, ale dotyczący wyłącznie szkliwa;
  • próchnica średnia – to zmiany próchnicowe obejmujące szkliwo i zębinę;
  • próchnica głęboka – to zaawansowane zmiany próchnicowe, które obejmują zarówno szkliwo i zębinę, jak i miazgę zęba, powodując dolegliwości bólowe o różnym stopniu nasilenia.

Leczenie próchnicy

Im szybciej podjęte zostanie leczenie, tym skuteczniejsze ono będzie.

Leczenie próchnicy zębów mlecznych

Próchnica zębów mlecznych charakteryzuje się bardzo szybkim tempem rozwoju, dlatego najskuteczniejszym sposobem ochrony jamy ustnej dziecka jest profesjonalna profilaktyka. Zęby mleczne można poddać dwóm zabiegom:

  • lakowanie bruzd – to bezbolesny i nieinwazyjny zabieg, podczas którego stomatolog wypełnia rowki i zagłębienia w powierzchniach żujących zębów mlecznych tzw. lakami szczelinowymi zawierającymi fluor, lakowanie bruzd najlepiej przeprowadzić jak najszybciej po wyrżnięciu się zębów;
  • lakierowanie zębów – to bezbolesny i nieinwazyjny zabieg, podczas którego stomatolog pokrywa powierzchnię zębów gładkich specjalnymi lakierami stomatologicznymi zawierającymi fluor, zabieg lakierowania należy powtarzać średnio co 6 miesięcy.

W przypadku zauważenia zmian próchnicowych na zębach mlecznych – rodzice powinni bezzwłocznie zgłosić się maluchem do stomatologa. Decyzję o sposobie leczenia lekarz podejmuje po zdiagnozowaniu próchnicy, stopnia jej zaawansowania oraz po konsultacji z rodzicami. Do najczęściej stosowanych metod należy terapia związkami fluoru (nieinwazyjna) lub usunięcie zdemineralizowanych części zęba i zastosowanie wypełnienia (metoda inwazyjna, w różnym stopniu – w zależności od głębokości ubytku).

Leczenie próchnicy zębów stałych

Na początkowym etapie próchnicy (drobne odwapnienia) stosuje się remineralizację. W przypadku bardziej zaawansowanych zmian konieczne jest mechaniczne usunięcie zmian próchnicowych i oczyszczenie ubytków oraz plombowanie, czyli uzupełnienie ubytków zębowych za pomocą jednego z dostępnych materiałów (amalgamat, kompozyt, cement szkło-jonomerowy). Jeżeli doszło do próchnicy głębokiej, w której bakterie zaatakowały miazgę zęba – konieczne może się okazać leczenie kanałowe, podczas którego usuwana jest zatruta miazga, w jej miejsce wprowadzana jest pasta stomatologiczna, a następnie ubytek jest uzupełniany (na tych samych zasadach, co w przypadku próchnicy powierzchniowej i głębokiej).